🏰 प्रस्तावना
शुक्रवारी रात्री, महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी ट्वीटद्वारे अधिसूचित केले की छत्रपती शिवाजी महाराजांचे एकूण १२ किल्ले UNESCO च्या जागतिक वारसा यादीत समाविष्ट करण्यात आले आहेत . या ब्लॉगमध्ये प्रत्येक किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व, जागतिक वारशाचे कारण, व किल्ल्यांच्या संरचनेचे वैशिष्ट्ये मराठीत सविस्तर उलगडली आहेत.
माहितीनुसार, महाराष्ट्रातील 12 ऐतिहासिक किल्ल्यांचा युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांच्या यादीत समावेश करण्यात आला आहे. मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी ही घोषणा केली असून, हा क्षण संपूर्ण महाराष्ट्रासाठी आणि जगभरातील शिवभक्तांसाठी अत्यंत अभिमानाचा आहे.
किल्ल्यांचे महत्त्व:
शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य निर्मिती आणि संरक्षणासाठी हे किल्ले बांधले. त्यांच्या स्थापत्यशास्त्राचे वैशिष्ट्य म्हणजे ‘माची’ स्थापत्यशैली, जी जगात इतर कोणत्याही किल्ल्यात आढळत नाही. हेच या किल्ल्यांच्या समावेशाचे एक महत्त्वाचे कारण ठरले.
यादीतील किल्ले:
या 12 किल्ल्यांमध्ये 11 महाराष्ट्रातील आणि एक तामिळनाडूतील आहे.
- रायगड
- राजगड
- साल्हेर
- प्रतापगड
- शिवनेरी
- लोहगड
- पन्हाळा
- सिंधुदुर्ग
- खंडेरी
- विजयदुर्ग
- सुवर्णदुर्ग
- जिंजी (तामिळनाडू)
निवड प्रक्रिया:
या किल्ल्यांना जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा मिळवण्यासाठी 2016-17 मध्ये प्रयत्न सुरू झाले होते. ‘भारतातील मराठा लष्करी भूदृश्य’ या संकल्पनेखाली हा प्रस्ताव सादर करण्यात आला. पॅरिसमधील शिष्टमंडळाच्या भेटीनंतर आणि आंतरराष्ट्रीय स्मारके व स्थळे परिषदेच्या (ICOMOS) तज्ज्ञांनी किल्ल्यांची पाहणी केल्यानंतर, युनेस्कोच्या 20 सदस्य देशांनी या प्रस्तावाच्या बाजूने मतदान केले.
समावेशाचे फायदे:
युनेस्को थेट निधी देत नसले तरी, या दर्जा मिळाल्यामुळे किल्ल्यांच्या संवर्धन आणि संरक्षणासाठी जागतिक स्तरावर प्रयत्न केले जातील. तसेच, हे किल्ले आता ‘भारतातील जागतिक वारसा स्थळे’ या यादीत समाविष्ट झाल्याने पर्यटनालाही चालना मिळेल.
UNESCO जागतिक वारसा — का समाविष्ट?
- ऐतिहासिक परिणाम – मराठा साम्राज्याचा स्थापत्य विज्ञान व समज
- निर्मितिवैभव – दुर्गरचना, सागरी-स्पर्धात्मक संरक्षण
- संस्कृतीची अखंडता – स्थानिक संस्कृती, सामरिक व्यवस्था
- स्मृतीचे दर्शन – शिवरायांच्या जीवनशैलीचे तत्त्व, भूगोलशास्त्रीय महत्त्व
निष्कर्ष
या १२ किल्ल्यांच्या UNESCO यादीतील समावेशामुळे, छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या स्थापत्य वैभवाचे, साहित्यिक-सांस्कृतिक वारशाचे आणि सामरिक यंत्रणेचे जागतिक मान्यता मिळाली आहे. हा निर्णय मराठवाडा, कोकण, सह्याद्री या प्रदेशांचे स्थानिक घडामोडींदेखील जागतिक दशहतीत आणून ठेवतो.
आपल्यासाठी गौरवाची गोष्ट आहे, अभिनंदन