प्रस्तावना
चिखलदरा – महाराष्ट्राच्या विदर्भातील एकमात्र थंड हवेचे ठिकाण – हिवाळ्यात रमणीय, आणि पावसाळ्यात स्वर्गसमान असणारे हे ठिकाण पर्यटकांचे आवडते ठिकाण आहे. दरवर्षी पावसाळा सुरू झाला की इथल्या निसर्गसौंदर्याचा आनंद घेण्यासाठी हजारो पर्यटक चिखलदराकडे वाटचाल करतात. परंतु, २०२५च्या जुलै महिन्यातील शेवटच्या आठवड्यात (१९ ते २१ जुलै) एक अद्वितीय आणि धक्कादायक अनुभव पर्यटकांनी अनुभवला, जेव्हा जोरदार आणि मुसळधार पावसामुळे चिखलदरा आणि त्याच्या परिसरात अचानक आणि भयावह पूरस्थिती निर्माण झाली.
या पूरपरिस्थितीमुळे पर्यटक अडकले, वाहतूक ठप्प झाली, हॉटेल्समधील अन्न व पाण्याचा तुटवडा निर्माण झाला आणि स्थानिक प्रशासनावर मोठा ताण आला. अनेक पर्यटकांनी त्यांच्या आयुष्यातला सर्वात भयावह अनुभव असल्याचं सांगितलं.
पावसाचं आगमन आणि सुरुवातीचा आनंद
सकाळी जेव्हा शुक्रवार, १९ जुलै २०२५ रोजी पर्यटक चिखलदरामध्ये दाखल झाले, तेव्हा वातावरण सुंदर होते. ढगांनी भरलेले आकाश, थोडं थंडीचं वातावरण आणि धुकट वातावरण हे पर्यटकांसाठी एक स्वप्नवत क्षण होता. हरद, शक्यत, भिमकुंड, गविलगड, पांढरकवडा रोडवरील दाट जंगले पाहण्यासाठी पोहोचलेले पर्यटक निसर्गामध्ये हरवून गेले होते.
शनिवारी सकाळपर्यंत (२० जुलै) सर्व काही सुरळीत होतं. लोक वेगवेगळ्या ठिकाणी ट्रेकिंग, फोटोशूट आणि कौटुंबिक सहलींमध्ये व्यस्त होते. पण दुपारी अचानक आकाश काळं बनलं. हवामान खात्याने काही दिवसांपूर्वी “रेड अलर्ट” जाहीर केला होता, परंतु त्याकडे पर्यटक आणि काही हॉटेल व्यवस्थापनांनी दुर्लक्ष केलं.
मुसळधार पाऊस आणि पूर परिस्थितीची सुरुवात
शनिवारी दुपारी ३ च्या सुमारास मुसळधार पाऊस सुरू झाला. सुरुवातीला सर्वांना वाटले की नेहमीच्या प्रमाणे काही वेळ पाउस पडेल आणि थांबेल. परंतु ते चुकलं. पाऊस सलग सहा तास रात्रभर आणि त्यानंतर दुसऱ्या दिवशी सकाळीही वाहत राहिला. अवघ्या २४ तासात २५० मिमीहून अधिक पावसाची नोंद झाली – जी गेल्या दशकातील उच्चतम आकडेवारी होती.
या पावसामुळे चिखलदराच्या उतारावरून पाण्याचा जोरदार प्रवाह सुरू झालं. अनेक लहान नाले, झरे, आणि डोंगरउतार यामधून वाहणाऱ्या पाण्याच्या प्रवाहाने रस्ते जलमय केले. मध्येच गाडी चालवणे अशक्य झाले. भंडारदरा रोड, पांढरकवडा रोड, मेलघाट अभयारण्याच्या संपूर्ण परिसरात मातीच्या ढिगाऱ्यांसोबत झाडे रस्त्यावर पडली.
अडकलेले पर्यटक आणि त्यांची अडचण
ज्येष्ठ नागरिक असो वा लहान मुलं – सर्वांचे अनुभव भयभीत करणारे होते. सुमारे ८०० पेक्षा अधिक पर्यटक विविध लॉज, रिसॉर्ट्स आणि अभयारण्य परिसरातील काटेकोर हॉटेलमधून बाहेर पडू शकले नाहीत.
पर्यटकांनी भोगलेल्या प्रमुख अडचणी:
- अन्न-पाण्याचा तुटवडा:
अनेक हॉटेल्समध्ये घरगुती स्वयंपाकासाठी लागणाऱ्या वस्तूंचा पुरवठा थांबवण्यात आला होता. पाण्याचा पुरवठा कमी झाला. अनेकांनी २ दिवसांपर्यंत केवळ बिस्किटे व इन्स्टंट नूडल्स खाऊन दिवस काढले. - वीज आणि टेलिफोन सेवा ठप्प:
जोरदार वाऱ्यामुळे वीज तारा तुटल्या. त्यामुळे मोबाईल चार्जिंग होऊ शकली नाही. नेटवर्क नसल्यामुळे पर्यटकांना बाहेरच्या जगाशी संपर्क करता आला नाही. - वाहतूक ठप्प:
एसटी बस सेवा पूर्णपणे बंद करण्यात आली होती. स्थानिक जीप्स चालकांनी दर वाढवले आणि प्रवासी तासन्तास वाट पाहत थांबले. - आरोग्य सुविधा उपलब्ध नव्हत्या:
काही पर्यटकांना थंडीमुळे ताप, सर्दी यासारख्या समस्या सुरु झाल्या. एक-दोन पर्यटकांना पावसामुळे घसरून दुखापती झाल्या होत्या, परंतु जवळपास कोणतीही आरोग्यसेवा लगेच उपलब्ध झाली नाही. - मानसिक तणाव:
दूरवरून आलेल्या कुटुंबांमध्ये सतत घरच्यांची काळजी, घाबरणारी छोटी मुले, आणि अनिश्चिततेची भावना होती.
प्रशासनाची ढिसाळ तयारी?
चिखलदरा नगरपालिका, तहसील प्रशासन व आपत्ती व्यवस्थापन कक्ष यांनी शक्यतो भरपूर प्रयत्न केले. संबंधित अधिकाऱ्यांनी एनडीआरएफ टीमची मदत घेतली. स्थानिक गुड्‌स वाहनांची मदत घेऊन मुख्य रस्ते उघडण्याचा प्रयत्न केला. तरीही, यावेळी स्पष्टपणे प्रशासनाची तयारी अपुरी भासली.
हवामान खात्याचा इशारा आधीच मिळाला होता, परंतु धोरणात्मक अंमलबजावणीत दिरंगाई झाली.
काही रंजक व मार्मिक कथा
- जळगावहून आलेलं कुटुंब:
५ सदस्यांचे कुटुंब चिखलदऱ्याच्या हिलटॉप रिसॉर्टमध्ये अडकले होते. त्यांनी ४० तास पाऊस थांबण्याची वाट पाहत रिसॉर्टमध्ये फक्त दोनच जेवणाच्या पिशव्या आणि थोड्याश्या फळांवर भागवले. - फोटोग्राफी ग्रुपची धडपड:
नागपूरहून आलेल्या १२ जणांचे ग्रुपने ट्रेकिंगदरम्यान पूरपरिस्थितीत जंगलात अडकल्याचे समजले. स्थानिक ट्रायब्सनी त्यांना मदत केली आणि सुरक्षित ठिकाणी पोहोचविले. - स्थानिक मदत रूपात देवदूत:
अनेक गावरान लोकांनी त्यांच्या छोट्याशा झोपडीत अडकलेल्या पर्यटकांना आसरा दिला. गरम चहा, भाकरी व कांदे यांची मेजवानी दिली – ज्यामध्ये माणुसकीचा खरा गोडवा होता.
पर्यटन व्यवस्थापनावर प्रश्नचिन्ह
चिखलदरा हे एक संवेदनशील पर्यावरणीय क्षेत्र असून पावसाळ्यात इथे दरडी कोसळणार असल्याची शक्यता नाकारता येत नाही. तरीसुद्धा, प्रशासनाने पावसाळ्यात नियंत्रण ठेवण्यासाठी स्पष्ट नियम, रस्त्यांची देखभाल, पर्यटकांसाठी इमर्जन्सी हेल्पलाइन, दिशा फलक, आणि मोबाइल रिचार्ज व नेटवर्क व्यवस्था इत्यादी गोष्टींवर लक्ष दिलं पाहिजे.
सोशल मिडियावरील प्रतिक्रिया
पुरामुळे अडकलेल्या पर्यटकांनी विविध सोशल मिडिया प्लॅटफॉर्मवरून आपले अनुभव शेअर केले.
- ट्विटरवर एक पर्यटक म्हणतो:
“#ChikhaldaraFlood हे फक्त पूर नव्हे, हा एक परीक्षा होती. प्रशासन, कृपया तुमचं नेटवर्क सुधारायला हवं.” - इन्स्टाग्राम स्टोरीजमध्ये व्हिडीओ व्हायरल झाले:
वाहणाऱ्या पाण्यामध्ये घसरलेली वाहने, अंधारात चालत निघालेले पर्यटक, रिझॉर्ट्सच्या बाल्कनीतून खाली नदीसारखं वाहतं पाणी – हे सगळं पाहून अनेकांनी हे ‘हाॅलीडे किंवा हॅल’ होतं असं घोषित केलं.
पुढे काय?
या घटनेनंतर राज्य पर्यटन विभागाने चिखलदरा परिसराचे पर्यटन धोरण पुन्हा तयार करण्याचे संकेत दिले आहेत. पूरग्रस्त ठिकाणांमध्ये ‘Weather Based Alert System’, ‘Tourist Registration System’, आणि ‘Emergency Rescue Points’ तयार करण्याची गरज अधोरेखित झाली आहे.
काही पर्यावरणविदांच्या मते, चिखलदराप्रमाणे जेवढं निसर्गसंपन्न, तितकंच ते नाजूक आहे. या ठिकाणी अमर्याद पर्यटन, प्लॅस्टिकचा वापर, अनियंत्रित बांधकामं – यामुळे निसर्गाचा समतोल बिघडत आहे. त्यामुळे ‘सस्टेनेबल व टुरिझम फ्रेंडली नियोजन’ फक्त बोलण्यापुरते राहू नये.
निष्कर्ष
२०२५ चा चिखलदरा पूर एका आठवड्याच्या शेवटी उगाचाच सुट्टीला आलेल्या शेकडो पर्यटकांसाठी एक त्रासदायक आणि अविस्मरणीय अनुभव बनून राहिला. निसर्गाचा कोप कधी आणि कसा कोसळेल हे सांगता येत नाही – पण आपली तयारी, आपली जबाबदारी आणि प्रशासनाची दक्षता मात्र ठाम असली पाहिजे.
आता वेळ आहे की पर्यटकांनी देखील निसर्ग नियमांचं पालन करून अधिक सजगपणे प्रवास करावा, आणि स्थानिक प्रशासनाने देखील अशी संकटं पुन्हा ओढवू नयेत यासाठी पावले उचलावी.